Tryby udzielania zamówień publicznych - praktyczne znaczenie poszczególnych trybów

      Poniższy artykuł prezentuje udział poszczególnych trybów udzielania zamówień publicznych w ogólnym rynku zamówień publicznych w Polsce i jednocześnie odpowiada na pytanie jaki tryb udzielania zamówień jest najczęściej stosowany. Jednocześnie jest to artykuł będący zapowiedzią cyklu opracowań dotyczących nieprzetargowych trybów udzielania zamówień publicznych w Polsce.

     Wartość udzielonych zamówień publicznych w naszym kraju wykazuje wyraźną tendencję wzrostową. W roku 2000 wartość polskiego rynku zamówień publicznych wyniosła  23 mld zł. W kolejnych latach wartość ta charakteryzowała się systematycznym wzrostem i przedstawiała się następująco: 23,9 mld zł – 2001 r., 35 mld zł – 2002 r., 37 mld zł – 2003 r., 48 mld zł – 2004 r., 68,1 mld zł – 2005 r., 79,6 mld zł – 2006 r., 103,1 mld zł – 2007 r., 109,5 mld zł – 2008 r., 126,7 mld zł – 2009 r. i rekordowe 167 mld zł w 2010 r. Pierwszy spadek wartości rynku zamówień publicznych został odnotowany w roku 2011, w którym to wartość rynku wyniosła 144,1 mld zł. Biorąc jednak pod uwagę 10 poprzednich lat ze wzrostem wartości rynku, uzasadnione jest twierdzenie, że ogólny trend jest wzrostowy. Przedstawione dane obrazuje wykres nr 1:

 

Rynek zamówień publicznych w Polsce w 2011 roku oszacowany na 144,1 mld zł stanowił ok. 9,5% PKB.  Przełożyło się to na 186 232 udzielonych zamówień (dla porównania w roku 2010 udzielono 195 555 zamówień).

Zarówna w prawodawstwie polskim jak i europejskim, zasadą jest udzielanie zamówień publicznych w oparciu o tryb przetargu nieograniczonego albo przetargu ograniczonego. Znajduje to odzwierciedlenie w praktyce, w roku 2011, 82,71% wszystkich postępowań zostało przeprowadzonych w trybie przetargowym (niemal wyłącznie w trybie przetargu nieograniczonego, tryb przetargu ograniczonego stanowił podstawę dla zaledwie 0,64% ogółu udzielonych w 2011 r. zamówień publicznych). Drugim, najczęściej stosowanym trybem był tryb zamówień z wolnej ręki – 13,9%, trzecim zaś tryb zapytania o cenę – 2,91%. Procentowy udział poszczególnych trybów w całkowitej liczbie przeprowadzonych postępowań prezentuje wykres nr 2 oraz tabela nr 1:

Wykres nr 2: Procentowy udział najpopularniejszych trybów udzielania zamówień w ogólnej liczbie postępowań (2011r.)

Tabela nr 1: Procentowy udział poszczególnych trybów udzialania zamówień w ogólnej liczbie postępowań (2011r.)
przetarg nieograniczony	82,07
zamówienia z wolnej ręki	13,90
zapytanie o cenę	2,91
przetarg ograniczony	0,64
negocjacje bez ogłoszenia	0,17
negocjacje z ogłoszeniem	0,14
licytacja elektroniczna	0,13
dialog konkurencyjny	0,04

Jak widać na powyższym zestawieniu, pomimo, że w polskim systemie prawa zamówień publicznych przewidziano 8 trybów udzielania zamówień, w praktyce zamawiający ograniczają się do stosowania jedynie trzech. Przetarg nieograniczony, zamówienia z wolnej ręki oraz zapytanie o cenę stanowiły podstawę wyboru wykonawcy niemal w 99% prowadzonych postępowań. Wśród trybów nieprzetargowych zdecydowanie największy udział mają zamówienia z wolnej ręki, niekiedy zamawiający korzystają także z zapytania o cenę. Udział pozostałych trybów nieprzetargowych w całkowitej liczbie prowadzonych postępowań jest śladowy, w roku 2011 wyniósł niecałe 0,5%.

Na przestrzeni kilku ostatnich lat można zaobserwować wyraźny wzrost  udziału trybu przetargu nieograniczonego kosztem innych trybów, zwłaszcza zamówień z wolnej ręki. W roku 2007 przetarg nieograniczony był zastosowany w 63,79% postępowań, drugi w kolejności tryb – zamówienia z wolnej ręki był podstawą do udzielenia zamówienia w 28,27% postępowań. O połowę w porównaniu roku 2007 do 2011 spadł także udział trzeciego najpopularniejszego trybu – zapytania o cenę, 5,87% (w 2007r.) do 2,91% (w 2011r.). Z roku na rok widać rosnący odsetek udziału procedur otwartych, które w możliwie najpełniejszy sposób realizują przyjęte zasady zamówień publicznych.  W roku 2007, tryby otwarte stanowiły zaledwie 65,32%, w roku 2011 już 83,02%. Widoczna jest więc tendencja do stosowania procedur, które pozwalają na udział w postępowaniu większej liczby wykonawców, a tym samym prowadzą do wzrostu konkurencyjności.  Udział poszczególnych trybów w ogólnej liczbie postępowań w latach 2007 – 2011 przedstawia tabela nr 2:

Tabela nr 2: Procentowy udział poszczególnych trybów udzialania zamówień w ogólnej liczbie postępowań w latach 2007 – 2011 r.
Tryb	Rok
	2011	2010	2009	2008	2007
przetarg nieograniczony	82,07	77,9	68,28	70,39	63,79
zamówienia z wolnej ręki	13,90	17,20	25,98	22,19	28,27
zapytanie o cenę	2,91	3,55	4,27	5,73	5,87
przetarg ograniczony	0,64	0,69	0,79	0,97	1,30
negocjacje bez ogłoszenia	0,17	0,29	0,39	0,53	0,54
negocjacje z ogłoszeniem	0,14	0,13	0,11	0,11	0,14
licytacja elektroniczna	0,13	0,17	0,16	0,05	0,05
dialog konkurencyjny	0,04	0,03	0,02	0,03	0,04

Warto zwrócić uwagę również na to, jak kształtuje się struktura stosowanych trybów ze względu na wartość zamówień udzielonych na ich podstawie. Dane te prezentuje Tabela nr 3:

Tabela nr 3: Procentowy udział poszczególnych trybów udzielania zamówień ze względu na wartość udzielonych zamówień (2011r.)
przetarg nieograniczony	67,55
zamówienia z wolnej ręki	8,07
zapytanie o cenę	0,38
przetarg ograniczony	10,75
negocjacje bez ogłoszenia	9,98
negocjacje z ogłoszeniem	1,24
licytacja elektroniczna	0,04
dialog konkurencyjny	1,99

Z powyżej przedstawionych danych, można stwierdzić, że takie tryby jak przetarg ograniczony czy negocjacje bez ogłoszenia, choć stosowane sporadycznie (zaledwie 0,81%) dotyczą zamówień o dużej wartości (łączna wartość zamówień udzielonych w tych trybach wyniosła ponad 20% wartość wszystkich udzielonych zamówień). Pewne zaskoczenie może wywoływać stosunkowa duża wartość zamówień udzielonych w trybie negocjacji bez ogłoszenia, tym bardziej, że w 2009 r. wartość udzielonych w tej procedurze zamówień wyniosła jedynie 0,83%. Wartość z 2011 r. jest wynikiem udzielenia w tym trybie kilku dużych zamówień przez zamawiających sektorowych, a konkretnie przez Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Udzieliło ono w 2011 r. sześciu zamówień w trybie negocjacji bez ogłoszenia na świadczenie usług dystrybucji paliwa gazowego dla kilku swoich oddziałów na łączną kwotę 14.022 mld zł.

Na zakończenie rozważań dotyczących praktycznych aspektów stosowania nieprzetargowych trybów należy zwrócić jeszcze uwagę na to, który z trybów skutkuje największą liczbą nieprawidłowości.

Na podstawie art. 161 Pzp, Prezes Urzędu Zamówień Publicznych przeprowadza kontrolę udzielania zamówień, w 2011 r. zakończono 396 kontroli. W ich wyniku ujawniono wiele nieprawidłowości, jednak najczęściej występującą było nadużywanie trybu zamówień z wolnej ręki. Zamawiający w największej ilości przypadków nadużywali tego trybu, poprzez niezasadne udzielanie zamówień na roboty dodatkowe, w sytuacji, gdy prace objęte robotami dodatkowymi mogły być przewidziane na etapie udzielania zamówienia podstawowego. Struktura błędów popełnianych przez zamawiających na przestrzeni lat pozostaje w zasadzie bez zmian, co pokazuje wciąż niewystarczającą znajomość przesłanek stosowania trybów nieprzetargowych przez zamawiających. Wydaje się jednak, że sytuacja powoli ulega poprawie, świadczą o tym dane zawarte w tabeli nr 2, z których wynika, że systematycznie maleje ilość postępowań prowadzonych w oparciu o  tryby zamówienia z wolnej ręki i zapytania o cenę kosztem trybów konkurencyjnych.

Piotr Majewski

Zobacz także:
1. Historia udzielania zamówień publicznych
2. Zasady udzielania zamówień publicznych
3. Praktyczne znaczenie poszczególnych trybów udzielania zamówień publicznych
4. Zamówienia z wolnej ręki
5. Przesłanki stosowania trybu z wolnej ręki cz. 1
6. Przesłanki stosowania trybu z wolnej ręki cz. 2
7. Zapytanie o cenę
8. Tryb zapytania o cenę - przesłanki stosowania trybu
9. Negocjacje z ogłoszeniem
10. Negocjacje z ogłoszeniem - przesłanki stosowania trybu
11. Dialog konkurencyjny
12. Negocjacje bez ogłoszenia
13. Licytacja elektroniczna

---

 Wszelkie dane statystyczne w niniejszym opracowaniu pochodzą z  Biuletynu Zamówień Publicznych – Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2011 roku, Warszawa 2012.