Odwołanie darowizny niewykonanej

Darowizna jest szczególnym rodzajem umowy. Jej wyjątkowość polega na tym, iż jedna strona umowy wzbogaca się kosztem majątku darczyńcy. W literaturze darowiznę określa się jako przejaw szczodrobliwości darczyńcy. Z różnych względów może się okazać, że wykonanie darowizny jest dla darczyńcy poważnym obciążeniem albo obdarowany dopuszcza się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Dlatego ustawodawca przewiduje możliwość odwołania darowizny. Należy odróżnić odwołanie darowizny niewykonanej od odwołania darowizny wykonanej, dzisiejszy artykuł będzie poświęcony odwołaniu darowizny niewykonanej.

Odwołanie darowizny niewykonanej możliwe jest w przypadkach:

1. Odwołanie darowizny w razie zmiany stanu majątkowego darczyńcy (art. 896 k.c.),
2. Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego (art. 898 k.c.).

 

Ad.1

Na wstępie należy zauważyć, iż odwołanie darowizny na tej podstawie możliwe jest jedynie w okresie pomiędzy zawarciem umowy darowizny, a jej wykonaniem. Po wykonaniu umowy darowizny, darczyńca traci możliwość odwołania darowizny na tej podstawie.

Jak powszechnie podkreśla się w doktrynie, darowizna nie powinna prowadzić do naruszenia normalnej egzystencji darczyńcy i jego rodziny. Jeżeli wykonanie darowizny pociągałoby za sobą  uszczerbek dla własnego utrzymania darczyńcy albo uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych możliwe jest uchylenie się od skutków darowizny.

Uprawnienie to przysługuje wyłącznie darczyńcy, nie przysługuje jego spadkobiercom, czy też osobom względem których na darczyńcy ciąży ustawowy obowiązek alimentacji. Natomiast śmierć obdarowanego nie wyłącza możliwości odwołania darowizny na podstawie art. 896 k.c.

Zgodnie z powołanym przepisem, przesłanką odwołania darowizny niewykonanej jest istotna zmiana w majątku darczyńcy. Logika wskazuje, że chodzi tu wyłącznie o zmianę "in minus". Zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy poprzez jej poprawę oczywiście nie będzie uzasadniać odwołania darowizny.

Zmiana stanu majątkowego nie polega na prostym porównaniu majątku darczyńcy z chwili zawarcia umowy darowizny i z chwili jej odwołania. Z istoty darowizny wynika przecież, że strona obdarowana nie spełnia żadnego ekwiwalentnego świadczenia względem darczyńcy. Żeby móc odwołać darowiznę na omawianej podstawie należy porównać możliwość zaspokojenia swoich usprawiedliwionych potrzeb (np. mieszkanie, wyżywienie, odzież, nauka, koszty leczenia) z chwili zawarcia umowy i z chwili odwołania darowizny. 

Odwołanie darowizny niewykonanej możliwe jest również wtedy, jeżeli w wyniku zmiany stanu majątkowego darczyńcy nie jest on w stanie w pełni realizować ciążących obowiązków alimentacyjnych. Dotyczy to jedynie ustawowych obowiązków alimentacyjnych, a nie np. umownych.

Zmiana stanu majątkowego darczyńcy może być spowodowana zarówno czynnikami niezależnymi od darczyńcy (np. utrata pracy) jak i zależnymi od niego (np. nietrafione inwestycje giełdowe). Jednakże zmiany wywołane umyślnie przez darczyńcę lub w wyniku rażącego niedbalstwa pozbawiają go możliwości odwołania darowizny.

Ad.2

Drugą okolicznością uzasadniającą możliwość odwołania darowizny niewykonanej jest rażąca niewdzięczność obdarowanego. Tej przesłance zostanie poświęcony odrębny wpis, przy okazji omawiania możliwości odwołania darowizny wykonanej. W tym miejscu należy podkreślić jedynie, iż do odwołania darowizny na tej podstawie, nie może dojść po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899 § 3 k.c.). Nie może także dojść do odwołania darowizny niewykonanej, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu (art. 899 §1 k.c.). 

Skutek odwołania niewykonanej darowizny

Zgodnie z art. 900 k.c. poprzez złożenie na piśmie oświadczenia obdarowanemu. Złożenie takiego oświadczenia unicestwia umowę darowizny, strony nie są związane już węzłem obligacyjnym tej umowy. Darczyńca zwolniony jest z obowiązku wykonania świadczenia, a obdarowany, jeżeli otrzymał już część przyrzeczonego świadczenia zobowiązany jest do zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Literatura:

1. Z.Gawlik [w:] A.Kidyba (red):Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna.LEX 2010
2. L. Stecki [w:] J.Rajski (red): System Prawa Prywatnego.Tom 7. Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Warszawa 2004