Rozpoczęcie przewodu sądowego w postępowaniu karnym - znaczenie praktyczne

Rozpoczęcie przewodu sądowego w postępowaniu karnym jest niezwykle istotnym elementem procesu. Przez przewód sądowy należy rozumieć właściwe, dowodowe rozpoznanie sprawy odbywające się na tym etapie rozprawy głównej, na którym następuje gromadzenie materiału dowodowego będącego podstawą rozstrzygnięcia sądu (por. D. Świecki: Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych, Warszawa 2011, s. 164). Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia. Zanim oskarżyciel przystąpi do odczytywania aktu oskarżenia, przewodniczący rozprawy pyta się obecnych czy chcą zgłosić jakieś wnioski formalne. To jest ostatni moment na dokonanie czynności dla których rozpoczęcie przewodu sądowego jest wyznaczoną przez ustawodawcę cezurą czasową. Oczywiście nie trzeba czekać aż do rozprawy głównej, w praktyce  zazwyczaj przed rozprawą wysyła się pismo procesowe,  którym zostanie dokonana dana czynność, np. złożenie oświadczenia przez pokrzywdzonego o chęci występowania w procesie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.  Rozpoczęcie przewodu sądowego  jest tzw. terminem prekluzyjnym, czyli nieprzywracalnym. W razie jego uchybienia nieskuteczne będzie wnoszenie o przywrócenie terminu, inaczej niż np. w odniesieniu do środków zaskarżenia w przypadku których dopuszczalne jest przywrócenie terminu do ich wniesienia (polecam jednocześnie wpis dotyczący przywrócenia terminu w postępowaniu cywilnym). 

Jakich czynności można dokonywać w postępowaniu karnym jedynie do rozpoczęcia przewodu sądowego? 

 

W kolejności umiejscowienia regulacji w kodeksie postępowania karnego są to:

1. cofnięcie wniosku o ściganie - art. 12 par. 3 kpk - w sprawach ściganych na wniosek, pokrzywdzony może cofnąć złożony przez siebie wniosek w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ustawodawca posłużył się pojęciem "pierwszej" rozprawy głównej, co oznacza, że niedopuszczalne będzie cofnięcie wniosku o ściganie, gdy np. w wyniku zmiany składu sądu rozprawa będzie toczyć się od początku.
2. wniosek o wyłączenie sędziego - art. 41 par. 2 kpk - wniosek o wyłączenie sędziego w sytuacji gdy istnieje okoliczność uzasadniająca wątpliwość co do bezstronności sędziego należy złożyć przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Wniosek złożony później pozostawia się bez rozpoznania, chyba, że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.
3. oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego - art. 54 par. 1 kpk - w przypadku gdy akt oskarżenia wnosi oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
4. przyłączenie się do subsydiarnego aktu oskarżenia - art. 55 par. 3 kpk - w sytuacji gdy pokrzywdzony wnosi subsydiarny akt oskarżenia (chodzi o sytuację, gdy prokurator dwukrotnie wydał postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub o jego umorzeniu), inny pokrzywdzony tym samym czynem może do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, iż przyłącza się do postępowania.
5. przyłączenie się pokrzywdzonego do prywatnego aktu oskarżenia - art. 59 par. 2 kpk - odnośnie przestępstw z oskarżenia prywatnego, gdy jest więcej niż 1 pokrzywdzony i jeden z nich wniósł prywatny akt oskarżenia, pozostali mogą do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego postępowania.
6. wytoczenie powództwa - art. 62 kpk - do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, pokrzywdzony może wytoczyć przeciwko oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z przestępstwa.
7. zgłoszenie udziału przez organizację społeczną - art. 90 par. 1 kpk - rozpoczęcie przewodu sądowego jest również ostatnim momentem do zgłoszenia udziału w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej (pod warunkiem, że zachodzą ustawowe przesłanki dopuszczalności udziału takiego podmiotu w postępowaniu).
8. odstąpienie od oskarżenia prywatnego bez zgody oskarżonego - art. 496 par. 2 kpk - w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, do rozpoczęcia przewodu sądowego oskarżyciel może bez zgody oskarżonego odstąpić od oskarżenia. Po rozpoczęciu przewodu sądowego odstąpienie jest możliwe wyłącznie za zgodą oskarżonego.

Mam nadzieję, że udało mi się stworzyć wyczerpujący katalog sytuacji, w których rozpoczęcie przewodu sądowego ma doniosłe znaczenie z perspektywy możności dokonania pewnych czynności procesowych. Jeżeli coś przeoczyłem proszę Państwa o uwagi w komentarzach.