Postępowanie cywilne. Pówództwo wzajemne

Oliwkowa strefa postępowania cywilnego

Zgodnie z art. 204 par. 1 kpc, istnieje możliwość wytoczenia powództwa wzajemnego. Na czym ono polega i kiedy można wytoczyć powództwo wzajemne postaram się wyjaśnić w tym artykule.

Powództwo wzajemne polega na wytoczeniu przez pozwanego nowego powództwa w toczącym się już procesie. Zgodnie z brzmieniem przytoczonego na wstępie przepisu, powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. 

Roszczenia mogą być ze sobą w związku, jeżeli wynikają z tej samej podstawy prawnej (np. X dochodzi od Y 40 tys. zł z tytułu umowy sprzedaży, a Y wytacza powództwo przeciwko X o unieważnienie tej umowy), związek może mieć również również charakter tylko faktyczny (np. X dochodzi od Y 100 tys. zł z tytułu umowy sprzedaży samochodu, a Y wytacza przeciwko X powództwo wzajemne o zapłatę 50 tys. zł z tytułu zapłaty za najem pomieszczenia). Możliwość potrącenia roszczenia należy oceniać przez pryzmat regulacji materialno prawnych zawartych w art. 498 - 505 kc.

Istnieją 3 sposoby na wytoczenie powództwa wzajemnego:

1.  w odpowiedzi na pozew,
2.  w sprzeciwie od wyroku zaocznego,
3.  oddzielnie, nie później jednaj niż na pierwszej rozprawie.

Pozew wzajemny wnosi się do sądu głównego. Jeżeli sądem głównym jest sąd rejonowy, a właściwym do rozstrzygnięcia powództwa wzajemnego jest sąd okręgowy, wówczas sprawa (zarówno powództwo "pierwotne" jaki wzajemne) zostaje przekazana do rozstrzygnięcia sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.

Do pozwu wzajemnego stosuje się przepisy dotyczące pozwu (art. 204 par. 3 kpc).

Należy zauważyć, iż pozwany może dochodzić swojej wierzytelności nadającej się do potrącenia nie tylko przez wytoczenie powództwa wzajemnego, ale również poprzez podniesienie zarzutu potrącenia w sprawie, w której został pozwany. Która opcja jest korzystniejsza?

Załóżmy, że zarówno roszczenie powoda jak i zarzut/roszczenie wzajemne pozwanego są zasadne. W przypadku powództwa wzajemnego, sąd w jednym wyroku zasądzi od pozwanego świadczenie dochodzone w pozwie oraz zasądzi od powoda świadczenie dochodzone w pozwie wzajemnym. W sytuacji gdy pozwany podnosi zarzut potrącenia, jeżeli w wyniku potrącenia wierzytelność powoda zostanie umorzona w całości, sąd oddali powództwo. Jeżeli umorzenie będzie dotyczyć jedynie części, sąd w pozostałym zakresie zasądzi świadczenie, a w umorzonej części oddali powództwo. Jeżeli wierzytelność pozwanego była wyższa od wierzytelności powoda, po wzajemnym umorzeniu wierzytelności, pozwany może dochodzić pozostałej części w osobnym procesie. Prowadzi to do konstatacji, iż jeżeli wierzytelność pozwanego jest mniejsza lub równa wierzytelności powoda, korzystniej jest podnieść zarzut potrącenia. Jeżeli jego wierzytelność jest większa, lepiej jest wytoczyć powództwo wzajemne. Dzięki temu znacznie szybciej, bo w jednym postępowaniu, pozwany może uzyskać zasądzenie całego należnego mu świadczenia.

Kiedy jest niedopuszczalne powództwo wzajemne:

1. w sprawach o rozwód lub o separację (439 par.1 kpc)
2. w sprawach o ustalenie lub o zaprzeczenie macierzyństwa (454 z zn. 1 par. 1 kpc)
3. w sprawach o ustalenie lub o zaprzeczenie ojcostwa
   (454 z zn. 1 par. 1 kpc)
4. w sprawach o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
   (454 z zn. 1 par. 1 kpc)
5. w sprawach o naruszenie posiadania (479 kpc)
6. w postępowaniu nakazowym (wynika to z charakteru postępowania)
7. w postępowaniu uproszczonym, chyba, że roszczenia dochodzone pozwem wzajemnym nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym (505 z zn. 4 par. 2)