Warunkowe umorzenie postępowania karnego

       Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest jednym ze środków probacyjnych przewidzianych w kodeksie karnym. Zgodnie z  art. 66 k.k., Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy sprawcy niekaranego za przestępstwa umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Tyle mówi przepis, a co się konkretnie za tym kryje?

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego 

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne - z założenia instytucja warunkowego umorzenia dotyczy "drobnych" przestępstw. Jak podkreśla A. Zoll,  określenie "nie jest znaczny" nie ma tego samego znaczenia, co termin "nieznaczny", obejmując swoim zakresem i wypadki o "średnim" stopniu społecznej szkodliwości. W szczególności stopień ten musi być wyższy od "znikomego" skutkującego, zgodnie z art. 1 § 2 k.k., brak przestępności czynu i konieczność bezwarunkowego umorzenia postępowania (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.) (por. A. Zoll (red.) Kodeks Karny. Komentarz. Zakamycze 2004). Przytoczyć warto również orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym stwierdzono, że gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znikomy, nie oznacza to wcale, że nie jest on znaczny; gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znaczny, to oznacza to coś więcej niż znikomość (wyrok SN z dnia 26 maja 1970 r., Rw 450/70, OSNKW 1970, nr 9, poz. 102).
• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości - oznacza to, że sąd, na podstawie zebranego materiału dowodowego dochodzi do niewątpliwego przekonania nie tylko co do samego faktu jak i okoliczności popełnionego przestępstwa, ale również brak jest wątpliwości np. co do okoliczności wyłączających bezprawność czynu. Jak wskazuje się w orzecznictwie, przyznanie się oskarżonego nie jest wystarczające do uznania, iż okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. A contrario, nieprzyznanie się oskarżonego do winy nie wyłącza możliwości uznania, iż okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości.Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia postępowania jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego materiału dowodowego musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości, a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także powinien wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno stopnia jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia zawinienia oskarżonego. Należy także zaakcentować, że nie jest przesłanką stosowania warunkowego umorzenia samo przyznanie się oskarżonego do winy. Sąd może bowiem, mimo nieprzyznania się oskarżonego, warunkowo umorzyć postępowanie, jeżeli oceni, że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, jak również może skierować sprawę na rozprawę w celu wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości, gdy uzna, że mimo przyznania się oskarżonego takie wątpliwości jednak istnieją (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2005 r., V KK 435/04, LEX nr 147241; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., V KK 301/03, OSNKW 2004, z. 1, poz. 9, wyrok SN z 20 października 2011, III KK 159/11.
• sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne - jak wskazuje Sąd Najwyższy, przesłanka "niekaralności za przestępstwo umyślne" określona w art. 66 § 1 k.k. dotyczy prawomocnych skazań, które miały miejsce do dnia orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (por. wyrok SN z 1 października 2010, II KK 141/10. Pamiętać należy, iż niekaralność zachodzi również w odniesieniu do sprawców, w stosunku do których uprzednio odstąpiono od wymierzenia kary czy też zastosowano środki przewidziane dla nieletnich. 
• pozytywna prognoza kryminologiczna - to przypuszczenie sądu ma być oparte na postawie sprawcy, jego dotychczasowej niekaralności za przestępstwo umyślne, jego właściwościach i warunkach osobistych oraz na dotychczasowym sposobie życia (A. Zoll., tamże)

Ponadto,  pozostałymi przesłankami warunkowego umorzenia postępowania karnego są:

• surowość grożącej kary - warunkowego umorzenia postępowania karnego nie stosuje się do sprawcy zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;
• brak sprzeciwu oskarżonego - przesłanka wynikająca z art. 341 par. 2 k.p.k. - oskarżony, który ma prawo wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania może sprzeciwić się warunkowemu umorzeniu - wówczas sąd kieruje sprawę na rozprawę.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego następuje na okres próby, który sąd określa w wyroku. Okres próby nie może być krótszy niż rok i dłuższy niż 3 lata, biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

OBLIGATORYJNE ELEMENTY WYROKU WARUNKOWO UMARZAJĄCEGO POSTĘPOWANIE

Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę.

FAKULTATYWNIE ELEMENTY WYROKU WARUNKOWO UMARZAJĄCEGO POSTĘPOWANIE

Zgodnie z art. 67 par 2 k.k. sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Ponadto, zgodnie z art. 67 par. 3 k.k., sąd może nałożyć na sprawcę inne obowiązki, tytułem przykładu wskazać można obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu, opuszczenia lokalu zajmowanego razem z pokrzywdzonym czy też zakaz prowadzenia pojazdów do 

2 lat.

PODJĘCIE POSTĘPOWANIA

Warunkowe umorzenie postępowania karnego, wbrew nazwie nie oznacza, iż od razu ma sytuację jakby był niekarany. Jak wspomniano na początku, jest to instytucja o charakterze probacyjnym, okres próby trwa tyle ile wskaże sąd (od roku do 3 lat) + 6 miesięcy (ten dodatkowy okres wynika z art. 68 par. 4). Jeżeli w tym okresie, sprawca popełni przestępstwo umyślne, za które zostanie prawomocnie skazany, sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie karne, które zostało warunkowo umorzone.

Ponadto, zgodnie z art. 68 par 2 k.k., sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. Co do zasady, podjęcie postępowania na podstawie rażącego naruszania porządku prawnego winno być poprzedzone udzieleniem sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego. Komentowany przepis daje możliwość pokrzywdzonemu skutecznego nacisku na sprawcę, by ten zrealizował ciążące na nim wyrokiem umarzającym obowiązku. 

O warunkowe umorzenie postępowania można starać się na każdym etapie postępowania. W postępowaniu przygotowawczym, zgodnie z art. 336 par. 1 k.p.k., prokurator może zamiast aktu oskarżenia złożyć wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Jeżeli prokurator nie widzi takiej możliwości, już na etapie postępowania sądowego, oskarżony może wnosić o skierowanie sprawy na posiedzenie i warunkowe umorzenie postępowania karnego.

O warunkowym umorzeniu postępowania karnego sąd rozstrzyga wyrokiem. Wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne nie jest wyrokiem skazującym (post. SN z dn.. 17 maja 2000 r., I KZP 7/00).

Piotr Majewski