Prawo cywilne. Podpis a parafa

Zielona strefa prawa cywilnego

   W codziennym życiu często musimy podpisać się. W banku, urzędzie, na poczcie i w wielu innych sytuacjach złożone oświadczenie czy dokonaną czynność potwierdzamy podpisem. Swego czasu pracowałem w  administracji samorządowej, gdzie zajmowałem się kontrolą projektów realizowanych w ramach jednego z programów operacyjnych. Często, gdy prosiłem osobę reprezentującą kontrolowanego o podpisanie dokumentu, spotykałem się z pytaniami „czy podpis ma być czytelny” albo „czy wystarczy parafka”. Uświadomiło mi to, iż brak jest powszechnej świadomości czym jest podpis, w związku z czym niniejszy artykuł poświęcę tej kwestii. 

Co to jest podpis?

   Nie ma legalnej definicji podpisu, ustawodawca nie wyjaśnił co należy rozumieć pod tym pojęciem.  Słownik języka polskiego określa podpis jako „imię i nazwisko, rzadziej godło, inicjały napisane własnoręcznie przez kogoś” (por. http://sjp.pwn.pl/slownik/2502592/podpis).  Ciekawym elementem dej definicji jest możliwość uznania za podpis godła. SJP definiuje „godło” jako znak wyróżniający, nie precyzując jednocześnie jak ma on wyglądać. Oznacza to, że godłem jest każdy znak, o ile ma cechę, która będzie go wyróżniała z pośród innych znaków. Nie musi on składać się z liter, ani być związany z imieniem i nazwiskiem, wystarczy że będzie miał formę graficzną oraz będzie wyróżniający. Jednak w praktyce, stwierdzenie, czy dany znak jest wyróżniający i pozwala zidentyfikować osobę posługującą się tym znakiem zapewne rodziłby dużo problemów. 

   Doktryna prawa cywilnego próbuje stworzyć definicję podpisu, w czym duża zasługa Sądu Najwyższego.  W postanowieniu z dnia 17 czerwca 2009 r. (IV CSK 78/09) Sąd Najwyższy stwierdził: „Zasadniczo podpis powinien wyrażać co najmniej nazwisko. Nie jest konieczne, aby było to nazwisko w pełnym brzmieniu, gdyż dopuszczalne jest jego skrócenie, nie musi ono być także w pełni czytelne. Podpis powinien jednak składać się z liter i umożliwiać identyfikację autora, a także stwarzać możliwość porównania oraz ustalenia, czy został złożony w formie zwykle przezeń używanej; podpis więc powinien wykazywać cechy indywidualne i powtarzalne”.

Sąd Najwyższy, w cytowanym powyżej postanowieniu nie wymaga dla podpisu pełnej czytelności, wystarczy, że będzie on chociaż w części czytelny. Inne stanowisko przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 listopada 2006 r., (II FSK 1144/05), w którym  stwierdził, iż podpis nie musi być czytelny. Za słuszniejszy należy uznać pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, gdyż podpis ma identyfikować daną osobę.

   Zgodnie z art. 78 par. 1 k.c. podpis  musi być własnoręczny, nie jest więc podpisem jego wydruk czy odbicie uzyskane w sposób mechaniczny (tzw. facsimile). Istnieją ale tylko na zasadzie wyjątku przepisy dopuszczające facsimile jako podpis (np. art. 921 ze zn. 10 k.c., czy też 328 par. 2 k.s.h.).

Podsumowując powyższe, można skonstruować następującą definicję podpisu:

Podpis to znak graficzny, składający się z liter, charakterystyczny dla danej osoby, który wyraża co najmniej skrót nazwiska i pozwala na identyfikacje osoby posługującej się tym znakiem (jest indywidualny i powtarzalny).

Co to jest parafka?

Jest to mający charakter powtarzalny znak graficzny, którym posługuje się dana osoba. Może być on skrótem podpisu, inicjałem lub innym znakiem. W odróżnieniu od podpisu, parafa nie musi wywodzić się od imienia lub nazwiska.  W obrocie prawnym parafowanie oznacza sygnowanie, czyli przygotowanie do podpisu (zob. W. Robaczyński [w:] M. Pyziak-Szafnicka „Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz.” LEX 2009). W przypadku zawierania wielostronicowych umów, parafowanie każdej strony oznacza akceptację zawartych na danej stronie postanowień. Ustawodawca o parafowaniu mówi m.in. w art. 93 ustawy prawo o notariacie, zgodnie z którym, jeżeli akt notarialny jest sporządzony na dwóch lub więcej arkuszach, to arkusze te powinny być ponumerowane, parafowane i połączone.